Microsoft kondigde in oktober 2021 en februari 2022 aan dat het XL4- en VBA-macro's standaard gaat blokkeren voor Office-gebruikers. De wijzigingen zijn uiteindelijk dit jaar van start gegaan. Cybercriminelen hebben hier op gereageerd door af te stappen van macro-gebaseerde aanvallen.
Op basis van data van Proofpoint tussen oktober 2021 tot en met juni 2022 blijkt dat het gebruik van documenten met macro's om malware te verspreiden met 66% is afgenomen. Daar staat tegenover dat criminelen steeds vaker kiezen voor containerbestanden zoals ISO- en RAR-bijlagen en Windows snelkoppelingen (LNK-bestanden).
VBA-macro's worden door cybercriminelen gebruikt om automatisch malafide content uit te voeren wanneer een gebruiker macro's heeft ingeschakeld in Office-applicaties. XL4-macro's zijn specifiek voor Excel bedoeld, maar kunnen ook als wapen worden gebruikt door aanvallers. Doorgaans maken criminelen die documenten met macro's verspreiden gebruik van
social engineering om de ontvanger ervan te overtuigen dat de inhoud belangrijk is en dat macro's moeten worden ingeschakeld om deze te kunnen bekijken.
Onderzoekers van Proofpoint verwachtten dat aanvallers zouden afstappen van documenten met macro's die als bijlagen bij het bericht zijn gevoegd of via een URL zijn gedownload om de verdediging van Microsoft te omzeilen. Hoewel Proofpoint een opvallende toename van andere soorten bijlagen heeft waargenomen, worden documenten met macro's nog steeds in het hele bedreigingslandschap gebruikt. Onderzoekers van Proofpoint onderzochten het gebruik van meerdere bestandstypen vanaf oktober 2021 tot en met juni 2022 om het bedreigingslandschap beter te begrijpen en te anticiperen op toekomstig gedrag.
Mark-of-the-Web omzeilen
Microsoft gaat VBA-macro's blokkeren op basis van een zogeheten Mark of the Web (MOTW)-attribuut dat aangeeft of een bestand van het internet komt, bekend als de Zone.Identifier. Microsoft-applicaties voegen dit kenmerk toe aan documenten die van het internet worden gedownload.
MOTW kan echter worden omzeild door containerformats te gebruiken.
Aanvallers kunnen containerformats zoals ISO (.iso), RAR (.rar), ZIP (.zip) en IMG (.img) gebruiken om documenten met macro's te verzenden. Bij het downloaden zullen die bestanden het MOTW-attribuut hebben omdat ze van het internet zijn gedownload. Maar het interne document, zoals een spreadsheet met macro's, zal dat niet hebben. Wanneer het document wordt uitgepakt, moet de gebruiker nog steeds macro's inschakelen om de schadelijke code automatisch te laten uitvoeren, maar het bestandssysteem zal het document niet identificeren als afkomstig van het internet.
Campagnestatistieken
Proofpoint ziet dat het aantal e-mailaanvallen waarbij documenten met macro's als bijlage worden gebruikt, significant is gedaald. Tussen oktober 2021 en juni 2022 daalde dit zelfs met meer dan twee derde. In ditzelfde tijdsbestek is het aantal campagnes dat gebruikmaakt van containerbestanden, waaronder ISO- en RAR-bestanden, en Windows Shortcut (LNK)-bijlagen met bijna 175% toegenomen.
Deze toename is deels toe te schrijven aan het toegenomen gebruik van ISO- en LNK-bestanden in campagnes. Cybercriminelen gebruiken deze bestanden steeds vaker als mechanisme voor de eerste toegang, bijvoorbeeld bij de
verspreiding van Bumblebee. Het gebruik van ISO-bestanden is tussen oktober 2021 en juni 2022 met meer dan 150% toegenomen. Meer dan de helft van de 15 getraceerde cybercriminele groepen die in deze periode ISO-bestanden gebruikten, begon deze na januari 2022 in campagnes te gebruiken.
Conclusie
Cybercriminelen stappen af van documenten met macro's en kiezen steeds vaker voor andere bestandstypen om toegang te krijgen tot een organisatie. Deze verschuiving heeft te maken met het gebruik van ISO- en andere containerformats, evenals LNK-bestanden. Dergelijke bestandstypen kunnen de bescherming tegen macro's van Microsoft omzeilen, maar ook de distributie van uitvoerbare bestanden makkelijker maken. Dit kan vervolgens leiden tot nieuwe malware, dataverkenning, diefstal van data en ransomware.
Onderzoekers van Proofpoint achten de kans groot dat dit een van de grootste verschuivingen in het dreigingslandschap voor e-mailaanvallen is in de recente geschiedenis. Het is waarschijnlijk dat bedreigingsactoren containerformats blijven gebruiken om malware te verspreiden, en dat ze minder vertrouwen op bijlagen met macro's.
